Türkiye, İngiltere müzelerindeki Anadolu'ya ait eserlerin iadesi için devrede

Türkiye'nin de British Museum'daki kayıp ve çalıntı haberleri üzerine burada sergilenen eserlerin durumunu öğrenmeye yönelik girişimlerinin ardından AA muhabiri, İngiltere müzelerinde sergilenen Anadolu ve Osmanlı eserlerine ilişkin güncel bilgileri derledi.

 

British Museum, 16 Ağustos'ta depolarda tutulan birçok eserin çalındığı, kaybolduğu ve zarar gördüğü haberiyle gündeme geldi. Bu dönemde sorumluların adı ve kaybolan eserlerin sayısı belirtilmezken, kısa süre sonra kayıp, çalıntı ve zarar gören eser sayısının yaklaşık 2 bin olduğu ortaya çıktı.

Akdeniz kültürleri, Helenistik dönem heykelleri ve eserleri alanında 30 yıldır müzede çalışan küratör Peter Higgs'in olayın sorumlusu olarak temmuzda işten çıkarıldığı, bazı çalınma olaylarının ise yıllardan beri var olduğu belirlendi.

 

Bu noktada müzeye yıllardır envanterde bulunan eserlerin internet üzerinden satıldığı bilgisini verdiğini iddia eden yabancı uzmanlar da devreye girdi. Buna kanıt olarak da yıllardır eBay internet sitesinde satılmayı bekleyen bazı eserler gösterildi.

Kanıt olarak sunulan eBay satıcısının kullanıcı adının "Sultan1966" olması ise X'teki kullanıcı adı "Sultan1966" olan Higgs'in üzerindeki şüpheleri iyice derinleştirdi.

İngiliz medyasına konuşan yabancı uzmanlar, müzenin "utanç verici bir durum" olduğu için bu konuyla ilgilenmediğini belirtirken, olayın ortaya çıkışının 9. gününde Müze Müdürü Hartwig Fischer istifa etti.

Fischer, iddiaların 2021'de önlerine geldiğini ancak o zaman ciddiyetle konuya eğilmediklerini itiraf etti.

Çalıntı haberleri ülkeleri harekete geçirdi

Çalıntı haberlerinin ardından Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz, Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla müzeye mektup yolladı.

Mektupta, çalıntı haberlerinin ardından müzedeki Anadolu eserlerinin durumu hakkında bilgi talep edilirken, bunların Türkiye'ye iadesi istendi.

Türkiye dışında Çin de British Museum'daki Shang, Zhou, Wei ve Jin gibi hanedanlara ait yaklaşık 23 bin eseri resmi yazıyla talep etti.

Çin'in talep mektubunda, "British Museum koleksiyonunda bulunan yaklaşık 8 milyon eser, İngiltere dışından geliyor ve büyük çoğunluğu uygunsuz yollardan hatta ahlaksız yollarla elde edilmiş durumda." ifadeleri yer aldı.

 

İngiltere'yi tarihi eserleri iade etmeyerek uluslararası sorumluluklarını yerine getirmemekle suçlayan Çin dışında Gana, Hindistan ve Etiyopya da müzedeki eserlerin iadesini istiyor.

Gana ve Hindistan, eserlerin tarihi değeri yanında kutsiyeti bulunduğunu da belirtirken, Yunanistan ise tarihi eserlerini İngiltere'ye getiren Elgin Lordu'nun adıyla tanınan Parthenon mermerlerini yıllardır talep ediyor.

Bugün Parthenon'da sütun görevi gören heykellerden biri hala British Museum'da sergileniyor.

İngiltere ise talepler karşısında, eserlerin Londra'da daha iyi korunduğunu, zamanında resmi izinlerle getirildiğini ve söz konusu ülkelerin tanıtımına katkı sağladıklarını iddia ederek istekleri geri çeviriyor.

Muğla'ya özel bölümler var

British Museum bugün hem İngiltere hem de dünyanın en önemli arkeoloji, kültür ve sanat müzesi olarak biliniyor. Yıllık ortalama 6 milyon ziyaretçi ağırlayan müzedeki eserlerin büyük çoğunluğunu ise dünyanın farklı yerlerinden getirilen önemli tarihi eserler oluşturuyor.

İngiliz arkeolog, diplomat ve araştırmacıların yıllarca arkeolojik kazı, koleksiyon ya da kaçakçılık yoluyla elde ettiği tarihi eserler arasındaki Mısır firavunlarına ait mumyalar, hazineler, antik Roma ve Yunan medeniyetine ait heykeller, Amerikan yerlilerine ait silah ve takı gibi eşyalar, her kıtaya ve medeniyete ayrılmış salonlarda sergileniyor.

Müzenin en dikkat çekici bölümünü Türkiye'nin antik şehirlerinden getirilen eserlerin sergilendiği 15 ile 23 numaralı salonlar arasındaki galeriler oluşturuyor. Bugün bu salonlarda çoğunlukla Muğla'dan getirilen eserler bulunurken, Yunanistan ve Türkiye'nin farklı kentlerinden eserler de görülebiliyor.

 

Bu galeriler arasında tamamen Muğla'dan getirilen tarihi eserlerin oluşturduğu iki salon bulunuyor. Antik dünyanın 7 harikasından biri sayılan "Halikarnas Mozolesi" kalıntıları, bu ismin verildiği 21 numaralı salonda sergileniyor.

Burada, Kral Mausolos, eşi Artemisia ile dev at ve aslan heykellerinin yanı sıra savaş sahneleri kabartmaları ve büstler ziyaret edilebiliyor. Mermer üzerine işlenmiş kabartmaların bir kısmı ABD'deki müzelere geçici olarak gönderilmiş durumda.

Halikarnas Mozolesi, bir koridorla "Nereidler Anıtı" galerisine bağlanıyor. Anıtın parçalarının neredeyse tamamen birleştirilerek tekrar inşa edildiği galeride bugün Muğla'daki Ksanthos Antik Kenti'nden getirilen diğer eserler de sergileniyor.

British Museum'un ziyaretçilerini, ana giriş kapısının hemen içinde 2 aslan heykeli karşılıyor. Halikarnas Mozolesi kazısından çıkarılan iki aslanı geçip müzenin merkezindeki 2. Elizabeth Büyük Salonu'na ulaşan ziyaretçiler, yaklaşık 2 metreye 3 metre büyüklüğündeki Knidos Aslanı'nı görebiliyor.

Bugün Muğla'nın Datça ilçesinde bulunan Knidos'tan kaçırılarak İngiltere'ye getirilen bir diğer heykel ise çiftçilerin bereket tanrısı Demeter heykeli.

3. Selim'in kılıcı müzeye satıldı

British Museum'un İslam eserleri bölümünde de tüm İslam dünyasından getirilen eserler yer alıyor.

Çoğunlukla geçmişin üst düzey isimlerinin bağışladığı eserlerin o kişilerin eline nasıl geçtiğine ilişkin bilgi yer almazken, Edward Beghian adlı "bağışçının" müzeye sattığı eserler arasında Sultan 3. Selim'in kılıcı da var.

Osmanlı sanatı ve kültürüne ilişkin eserlerin sergilendiği "İslam Dünyası" salonunda, İstanbul'daki Mimar Sinan eseri Çinili Hamamı'nın çinileri, koleksiyoner John Henderson'un ölümünün ardından bağışladığı çini eşyalar ile müzenin ilk yöneticilerinden Augustus Wollaston Franks'ın bağışladığı ya da satın aldığı eserler bulunuyor.

British Museum'da ayrıca Gümüşhane'de bulunan bronz Afrodit heykelinin başı, Hatay'da bulunan ve varlığından o zamana kadar haberdar olunmayan Kral İdrimi heykeli ile Türkiye'de bulunmuş çok sayıda irili ufaklı tarihi eser mevcut.

Eyüp Sultan çinileri Victoria ve Albert'ta

Londra'daki Victoria ve Albert Müzesi (VA) ise dünyanın her yerinden getirilen sanat eserlerini bünyesinde barındıran bir müze olarak dikkati çekiyor.

Koleksiyonunda 5 bin yıllık bir dönemi saklayan müzenin envanteri yine British Museum'daki gibi bağışlar ya da dünyanın her yerindeki koleksiyoner ve kaçakçılardan satın alınarak oluşturulan eserlerden meydana geliyor.

VA'da dikkati çeken Türk eserleri arasında çiniler ve padişah portreleri bulunuyor. Fatih Sultan Mehmet'in İtalyan Gentile Bellini'ye yaptırdığı portrenin de sergilendiği müzede, çok sayıda Osmanlı sultanına ait çizimler görülebiliyor.

 

Türk sanatına ait halı ve tekstil bölümlerinin yer aldığı müzede çiniler de sergileniyor. Müzede sergilenen çiniler arasında tek bir karodan oluşan parçaların yanında bütün çini paneller de bulunuyor.

Müzede sergilenen tam çini paneller arasında Eyüp Sultan Türbesi, Edirne Sarayı ve Piyale Paşa Camisi'nden paneller yer alıyor.

Dikkat çekici bir diğer eser ise İstanbul'daki Fuat Paşa Konağı'ndan bütün halde taşınmış çini şömine.

Envanterinde Türkiye'ye ait çini, çizim, resim ve arkeolojik eserler bulundurması açısından Oxford Üniversitesinin 350 yıllık Ashmoleon Müzesi de öne çıkıyor. Müzedeki yaklaşık 120 bin eserden 1700 kadarının Türkiye'den götürülmüş veya Türkiye ile alakalı olduğu belirtiliyor.

 

Muhabir: Behlül Çetinkaya

AA